Zieleń to bardzo ważny element krajobrazu współczesnych metropolii. Rośliny dostarczają tlenu, chronią przed wysokimi temperaturami i nagrzewaniem się otoczenia, są schronieniem dla fauny, a także retencjonują wodę. Czy jednak zieleń w miastach może mieć charakter bardziej użytkowy?

Okazuje się, że tak, choć większość idei dotyczących zieleni skupia się po prostu na jej obecności w przestrzeni miejskiej. W XIX wieku, po wyburzeniu murów miejskich w wielu miastach, powstały w ich miejscu rozległe parki i tereny spacerowe. Natomiast pod koniec XIX wieku w głowie brytyjskiego urbanisty i planisty Ebenezera Howarda zrodziła się koncepcja miasta-ogrodu, która była antytezą dla zatłoczonych miast i opierała się na założeniu, że przedmieścia nie są wyłącznie sypialnią miast, ale stanowią mieszankę różnych stref o odmiennych funkcjach, pomiędzy którymi znajdują się niezwykle ważne przestrzenie zielone, takie jak parki, skwery czy ogrody. W tym samym stuleciu powstała również idea ogrodnictwa miejskiego.

fot. Polbruk

W cieniu wielkich fabryk

Miało to związek z postępującą urbanizacją terenów miejskich, gwałtownym rozrostem metropolii, a także industrializacją. Stworzyło to potrzebę wyodrębnienia zielonych przestrzeni dla robotników zatrudnionych w fabrykach. Miały one służyć nie tyle rekreacji, co przede wszystkim uprawie warzyw, które ratowałyby domowy budżet niezbyt zamożnych rodzin. Z tego powodu pierwsze ogrody działkowe były nazywane ogrodami biednych. Idea ich budowy sięga XIX wieku. W 1809 roku w Anglii, w niewielkiej wiosce Great Somerford, król Grzegorz III przeznaczył 6 akrów ziemi na właśnie tego rodzaju działania w miejscowej parafii. Z kolei u naszych zachodnich sąsiadów pierwsze ogródki działkowe powstały w 1964 roku. W Lipsku stworzono ogrody przeznaczone początkowo dla dzieci, które szybko przejęli dorośli pod uprawę roślin! Na ziemiach polskich ogródki działkowe pojawiły się w roku 1897. Wtedy też doktor Jan Jałkowski otworzył w Grudziądzu ogród „Słoneczne kąpiele”, ale tak naprawdę popularne „działki” powstały w tym mieście nieco później. Idea rozwijała się w kolejnych latach w Poznaniu, Gnieźnie, Bydgoszczy czy Toruniu. Nowe trendy w 1907 roku dotarły również do Warszawy. W sensie ideologicznym zielone przestrzenie uprawne, poza wyżywieniem rodzin, miały na celu zbliżenie, a nawet powrót miejskiego człowieka do natury. Były ucieleśnieniem nowego sposobu myślenia o mieście jako miejscu, w którym można również produkować żywność.

Działki we współczesnej odsłonie

Po II wojnie światowej ogródki działkowe w Polsce stały się niezwykle popularne, jednak później popadły w niełaskę, gdyż były postrzegane jako relikt minionej epoki. Dziś, paradoksalnie, dzięki pandemii koronawirusa przeżywają swój renesans. To również pokłosie działających na świecie od lat 70. ruchów promujących miejskie ogrodnictwo, a także trendów ekologicznych, które są dziś niezwykle popularne. Współczesne „działki” nie są już jednak tym samym, co kiedyś. Najczęściej większość ich powierzchni stanowią przestrzenie rekreacyjne obsiane trawą, a jedynie niewielka część jest przeznaczona pod uprawę roślin. Warto ją zatem dobrze zorganizować. Można do tego wykorzystać obrzeża czy palisady, które wyznaczą granice obydwóch stref. Ciekawą propozycją są takie elementy, jak L-ka Tigela. Z modułu L-ka Tigela ułożymy zarówno niewielką rabatę, jak i granicę pomiędzy strefą rekreacyjną, a częścią służącą uprawie warzyw i owoców. Posiada ona kształt litery „L”, dzięki czemu możemy ją ułożyć na kilka sposobów: na krawędzi, na dłuższym lub krótszym ramieniu. Jeszcze innym pomysłem, jeśli chcemy zrezygnować z tradycyjnych grządek, jest wykonanie z niej donic, w których również możemy zasadzić zioła czy kwiaty, aby urozmaicić aranżację przestrzeni. Podobną rolę spełniają palisady, takie jak Hestra, Zen, Ring czy Łamana. Mają one dokładnie takie same zastosowania w przestrzeni działki. Większość z nich to prostopadłościany np. Hestra, Zen i Palisada Łamana, natomiast Ring to walec. Posiadają one zróżnicowaną wysokość, co stwarza dość duże możliwości aranżacyjne. Dla przykładu wysokości palisady Zen wynoszą od 30 do aż 120 cm.

Mikroogrody miejskie

Miejskie ogrodnictwo to jednak nie tylko „działki”, ale również mikroogrody stworzone na tarasach znajdujących się na dachach budynków czy podwórkach. W metropoliach o zwartej zabudowie to czasem jedyna dostępna przestrzeń do zaaranżowania zieleni. Na podwórkach można postawić donice betonowe, takie jak Tigela o wymiarze 40x40x33 cm. lub stworzyć wydzielone grządki o dowlnych rozmiarach z palisad. Takie podwórkowe uprawy coraz częściej pojawiają się w miastach jako aktywność społeczności mieszkańców i „dobro wspólne”. W doniczkach z powodzeniem można uprawiać ogórki, cukinie, pomidory drobnoowocowe, różnego rodzaju sałaty, rukolę, szczypiorek, fasolę, bób, paprykę, cebulę dymkę oraz pietruszkę. Do zestawu warzyw warto dołożyć aromatyczne i pachnące zioła. Mogą być to na przykład rozmaryn, lawenda, kocanka, mięta czy tymianek. W donicach tego typu możemy uprawiać również kwiaty oraz karłowate drzewka. W niewielkich ogródkach, które zwykle występują przy domach w zabudowie bliźniaczej, z donic możemy wznieść również konstrukcje, z których zbudujemy prawdziwe zielone ściany w formie kaskad.

Idea miejskiego ogrodnictwa, pomimo że od jej narodzin minęło już przeszło dwieście lat, jest nadal żywa. W tym czasie pojawiło się mnóstwo sposobów jej realizacji, a do najbardziej znanych należą właśnie ogródki działkowe, choć te przeszły olbrzymią ewolucję. Dziś są one bardziej przestrzeniami rekreacyjnymi, które również służą uprawie warzyw i innych roślin. Trudno stwierdzić, w którym kierunku będzie rozwijać się ogrodnictwo miejskie, ale wydaje się, że obecnie wchodzi ono ponownie w okres rozkwitu, co wiąże się z modą na ekologię.

Galeria - budoskop.pl Porady | Ogrody miejskie, czyli jeszcze bardziej zielono w miastach!