Na Cytadeli Warszawskiej dobiega końca budowa Muzeum Historii Polski. Będzie to jeden z największych obiektów muzealnych w Polsce. Jego architektura to filozoficzna opowieść o procesie historii, w której językiem narracji o odkrywaniu śladów przeszłości został kamień. Nowa siedziba instytucji została zaprojektowana przez pracownię WXCA. Muzeum oficjalnie od 28 września jest już otwarte dla publiczności.

Warszawska Cytadela Muzeów

Prace nad projektem architektonicznym Muzeum Historii Polski na Cytadeli Warszawskiej rozpoczęły się w 2016 roku. Projekt zlecono polskiej pracowni WXCA, która w 2009 roku wygrała międzynarodowy konkurs architektoniczno-urbanistyczny na nową siedzibę Muzeum Wojska Polskiego, której lokalizację także zaplanowano na terenie XIX-wiecznej twierdzy. Tym samym, na wzór innych europejskich metropolii, powołano do życia koncepcję kompleksu muzealnego w Warszawie - Cytadeli Muzeów, czyli wspólnototwórczej przestrzeni publicznej dedykowanej kulturze, pamięci oraz codziennej rekreacji.

Kamienny monolit jako metafora historii zdj. 1

fot. Daniel Ciesielski | Muzeum Historii Polski

W swoim projekcie architekci WXCA odwołali się do XVIII-wiecznej kompozycji przestrzennej miejsca, kiedy to znajdowały się w nim koszary Gwardii Pieszej Koronnej. Projektanci zaproponowali układ urbanistyczny złożony z trzech brył z centralnie położonym Muzeum Historii Polski, a także dwoma niższymi, bliźniaczymi gmachami Muzeum Wojska Polskiego zamykającymi wewnętrzny, reprezentacyjny plac Gwardii od strony północnej i południowej. Nieodłączną częścią całego założenia jest też miejski park o powierzchni ponad 30 ha.

- Przez 200 lat Cytadela Warszawska pozostawała wydzielona z miasta oraz zamknięta dla jego mieszkańców i mieszkanek. Na zabytkowej fortyfikacji zachował się dzięki temu rozległy teren zielony z licznym starodrzewem. Razem z Muzeum Historii Polski i Muzeum Wojska Polskiego chcemy otworzyć samą Cytadelę, by wróciło na nią życie, by była swoistym parkiem kultury - zapowiada architekt Szczepan Wroński z pracowni WXCA.

Historia zapisana w kamieniu

Siedziby obu instytucji różnią się wyrazem architektonicznym, co podkreśla ich zróżnicowany profil. Ich indywidualność została wyrażona również w formie i doborze materiałów. Architektura Muzeum Historii Polski została zaprojektowana jako filozoficzna opowieść o procesie historii, w której językiem narracji o odkrywaniu śladów przeszłości został kamień.

- Minimalistyczna, monolityczna bryła Muzeum Historii Polski może przypominać nieco swoją formą ociosany kamienny blok. Jego fasada została wyłożona kamiennymi płytami o różnorodnym rysunku. Są one ułożone w poziome pasma, podkreślające warstwową, stratygraficzną strukturę kamienia. To struktura właściwa materii geologicznej, ale też archeologii - zachodzącym po sobie procesom naturalnym, społecznym i kulturowym. Zdecydowaliśmy się na marmur ze względu na jego wyrazisty rysunek. Każda z marmurowych płyt jest inna, niepowtarzalna, tak jak cała historia składa się z niepowtarzalnych, jednostkowych zdarzeń - tłumaczy architekt Paweł Grodzicki z pracowni WXCA.

Wszystkie płyty zostały ułożone na zasadzie przemyślanej kompozycji, część w postaci repetycji kolejnych płyt z bloku, inne na zasadzie lustrzanego odbicia. Architekci zastosowali sześć metod obróbki kamienia, co sprawiło, że poszczególne partie różnią się pod względem tonalności i faktury. Symboliczne dopełnienie stanowi detal architektoniczny w postaci ornamentów będących cytatami z tradycji architektonicznej. Można je interpretować jako pochodzące z różnych okresów artefakty w przekroju archeologicznym. Nie są to jednak dosłowne cytaty, a poddane transformacjom geometrycznym przestrzenne grafiki będące odniesieniem do takich wzorów jak m.in. relief z Drzwi Gnieźnieńskich, znane z gotyku sklepienie kryształowe (m.in. Bazylika Mariacka, Gdańsk), dekoracje krakowskiej Kaplicy Zygmuntowskiej czy motyw z modernistycznej hali Spodek w Katowicach.

Żywe centrum kultury

Muzeum Historii Polskie będzie mieć powierzchnię niemalże 45 tys. mkw. i planowo będzie przyjmować około 500 tys. gości rocznie. Poza częścią ekspozycyjną oraz pomieszczeniami do przechowywania i konserwacji artefaktów, znajdą się w nim liczne przestrzenie o funkcji kulturalnej: sala koncertowa na 600 osób, sala kinowo-teatralna, biblioteka, sale konferencyjne i edukacyjne, punkty gastronomiczne, a także taras z panoramą Warszawy.

- Współczesne muzea to nie tylko ekspozycja. To właściwie cały program różnych, współgrających ze sobą, choć czasami także niezależnych od siebie funkcji. W Muzeum Historii Polski przestrzeń wystawy stałej i wystaw czasowych stanowi mniej niż jedną piątą powierzchni. Cała reszta to funkcje publiczne oraz techniczne. Cały parter muzeum przyjął formę otwartą - bez prostej, linearnej ścieżki doświadczania wnętrza. Można być wiele razy w tym obiekcie, za każdym razem robiąc coś innego, brać udział w różnych wydarzeniach. Plan wnętrza zaprojektowaliśmy tak, by można było swobodnie meandrować pomiędzy poszczególnymi blokami funkcjonalnymi niczym w wydrążonym monolitycznym bloku - opowiada architekt Krzysztof Budzisz z WXCA.

Muzeum Historii Polski razem z otwartym przed miesiącem Muzeum Wojska Polskiego oraz już mieszczącymi się na terenie Cytadeli Warszawskiej Muzeum X Pawilonu Cytadeli Warszawskiej i Muzeum Katyńskim złoży się na jeden z największych i najnowocześniejszych kompleksów muzealnych w Europie. W ramach I etapu prac razem Muzeum Historii Polski i gmachem południowym Muzeum Wojska Polskiego zrealizowany został miejski plac z podziemnym parkingiem oraz nowa brama wjazdowa od strony Wisłostrady. Wkrótce powstanie też kładka łącząca teren Cytadeli z aleją Wojska Polskiego i Żoliborzem. W późniejszych etapach zaplanowano realizację gmachu północnego Muzeum Wojska Polskiego, zadaszenie ekspozycji plenerowej oraz renowację zabytkowych elementów fortyfikacji.

Zespół WXCA: Szczepan Wroński, Paweł Grodzicki, Krzysztof Budzisz, Marta Sękulska-Wrońska, Katarzyna Billik, Rafał Boguszewski, Kamil Cedzyński, Anna Dobek, Małgorzata Gilarska, Beata Głaz, Marcin Jurusik, Michał Kasprzyk, Ludwik Kaizerbrecht, Marcin Kruk, Paulina Kucharska, Michał Lipiec, Anna Majewska, Krzysztof Marciszewski, Adam Mierzwa, Mariusz Niemiec, Magdalena Nowak, Magdalena Julianna Nowak, Barbara Płonczyńska, Zuzanna Rosińska, Michał Staniszewski, Łukasz Szczepanowicz, Kajetan Szostok, Krystian Tomczyk, Paweł Wolanin, Michał Żurek, Paweł Słupski, Michał Kalinowski